Gezien: Diederik van Vleuten - Buiten Schot

Diederik van Vleuten laat je geschiedenis herbeleven zoals geen ander. Zoveel was me al duidelijk nadat ik zijn veelgeprezen voorstelling Daar Werd Wat Groots Verricht had gezien. En zoveel is me nog eens extra duidelijk geworden na het zien van zijn nieuwe voorstelling Buiten Schot.

Wat in België de Grote Oorlog is, in Frankrijk la Grande Guerre, in Duitsland der Grosse Krieg en in Engeland the Great War, heet bij ons simpelweg de Eerste Wereldoorlog. Een oorlog die niet groots was, slechts is aangeduid met een nummer.

Niet in ons collectieve geheugen gegrift, ook niet in onze geschiedenisboeken vermeld.

Verhalenverteller
Onterecht, want daarmee verliezen we uit het oog dat deze oorlog ook voor het neutrale Nederland grote gevolgen had. Duizenden 'jongens' werden gemobiliseerd, duizenden Belgische vluchtelingen opgevangen, buitenlandse militairen geïnterneerd en onze koopvaardijschepen getorpedeerd.

Net als in zijn vorige voorstelling, stort Van Vleuten ook nu niet alle grote gebeurtenissen en - in het geval van een oorlog - ellende zomaar over je heen. En net als in zijn vorige voorstelling, en in tegenspraak met zijn feitenfetisjisme, openbaart Van Vleuten zich als een meesterverteller. Een verhalenverteller pur sang, die met de hulp van enkele documenten en objecten kleine familieverhalen als vergrootglas gebruikt om de grote wereldgeschiedenis in de juiste omvang te kunnen zien.

The Timbertown Follies in 1917

Verhaal verteld
Centraal in die familiegeschiedenis staan zijn opa Sam en oudoom Jan, die in een lange serie kinderbrieven aan hun ouders in toenmalig Nederlands-Indië verslag doen van al wat een kind bezig kan houden en al wat ze van de oorlog meekrijgen. Van het gedonder van kanonnen aan het Vlaamse westfront in de verte tot het bijwonen van hun eerste theatervoorstelling dichtbij. Een voorstelling van The Timbertown Follies, een cabaretgezelschap bestaande uit in Groningen geïnterneerde Engelse soldaten, die bij wijze van hoge uitzondering op tournee mochten door het land.

Diederik met 'IJzeren Oogst' aan de
Somme, 'slagveldvakantie' in 1982

Prachtig zijn de schakels die Van Vleuten legt tussen beide werelden en de onze. Zo valt hij na de pauze bij je binnen met hetzelfde liedje als waarmee The Timbertown Follies op datzelfde moment Sam en Jan vermaakten, het programmaboekje en de partituur gevonden via een beurs en internet.

Verhalen te vertellen
En introduceert hij Hielke Goedemoed, zijn opa van moederskant, die op de dag van de mobilisatie op het tuinpad voor zijn ouderlijk huis in Zwolle in 'afwachtende houding' werd gefotografeerd en die houding eigenlijk gedurende de hele oorlog heeft aangehouden.

Duncan Martin, de kapitein die al vroeg zijn superieuren waarschuwde voor de slachting die de Somme zou worden, maar nu samen met zijn mannen begraven ligt op een Frans dorpskerkhof bij Mametz, waar Van Vleuten hem en een Britse schoolklas ontmoet. Paul Wittgenstein, de eenarmige pianist die Ravel opdracht gaf voor hem een concert voor de linkerhand te schrijven, welk stuk het slotakkoord inluidt van Van Vleutens verhaal. En hoewel humor een onmiskenbaar belangrijk deel van de voorstelling uitmaakt, leent deze oorlog zich natuurlijk niet voor een theaterverhaal met uitsluitend vrolijkheid. Ronduit onwerkelijk en ontroerend zijn bijvoorbeeld de dagboekgetuigenissen van een Engelse soldaat tijdens en na het zogenoemde Kerstbestand.

Fragment van een brief van Sam naar Java, november 1918

Conclusie
De taal van de grote getallen waarin oorlogen vaak verteld worden, doet onrecht aan de stemmen en verhalen van iedere persoon achter ieder getal. Van Vleuten heeft in Buiten Schot enkele van die verhalen verteld en enkele van die personen een stem gegeven. Ondanks dat hij die avond niet aan al zijn kaartjes met feiten is toegekomen, heeft hij daarmee toch de essentie van de hele oorlog perfect weten over te brengen op zijn publiek. En niet te vergeten bovendien het totale gebrek aan essentie van de oorlog zelf.

Tot slot
Als je dit jaar een theatervoorstelling wilt zien, ga dan deze zien. Als je de komende tijd iets wilt leren over de Eerste Wereldoorlog, ga dan deze voorstelling zien. Misschien wel beter dan alle boeken die zullen verschijnen, tentoonstellingen die zullen worden opgezet en lezingen die zullen worden gehouden.

En echt tot slot een tip: in het voorjaar van 2015 zal Daar Werd Wat Groots Verricht opnieuw te zien zijn in een groot aantal theaters.

Gerelateerd kijk- en leesvoer
- Gezien: Diederik van Vleuten - Daar werd wat groots verricht
- Gelezen: Conny Braam - De onweerstaanbare bastaard
- Vrijdagavond cabaret: Romeinen

Foto's: fotopagina op de website van Diederik van Vleuten