Gezien: Matthäus Passion

De schepsels van Jeroen Bosch vormen een bijzonder decor voor een
uitvoering van de Matthäus Passion (foto: Den Bosch Cultuurstad)

Alhoewel het geloof, in mijn leven van alledag, geen rol van betekenis speelt, ben ik wel 'goed katholiek' opgevoed en is het Lijdensverhaal me dus prima bekend. Als kind vond ik het al een heftig verhaal en stiekem hoopte ik iedere keer weer dat het alsnog een andere wending zou nemen. Tegen beter weten in natuurlijk.

Rond afgelopen Pasen, op dinsdag 3 april om precies te zijn, woonde ik samen met Wilma voor het eerst een uitvoering van de Matthäus Passion bij, van The Bach Choir & Orchestra onder leiding van Pieter Jan Leusink, in het Jheronimus Bosch Art Center, Den Bosch.

Prachtig!

Verhaal beleven
Wat een schitterende manier om een verhaal te vertellen door middel van zang en muziek! De onderverdeling in recitatieven (zing-spreken), aria's en koralen zorgt voor afwisseling en werkt bovendien enorm krachtig op de beleving. De relatie tussen tekst en muziek is alom aanwezig. Als je je er even in verdiept, blijken er bibliotheken vol te zijn geschreven over de (ook vermeende) symboliek achter Bachs muzikale motieven en over alle toonschilderingen die hij heeft gebruikt om het verhaal van het Matthäus-Evangelie te vertellen.

Als extraatje is er dan nog de onhoorbare symboliek, die zich vooral uit in getallen. Zo is de tekst van het evangelie door Bach in 27 fragmenten verdeeld (3 x 3 x 3, het getal van de Goddelijke drieëenheid) en die fragmenten beslaan in totaal 729 maten (27 x 27). Wijsheden die ik uit het boekje haal en niet uit de uitvoering, maar die mijn bewondering voor het stuk wel groter maken en er een extra dimensie aan toevoegen.

Veel mooier en bovendien hoorbaar, is het hoe de muziek het verhaal uitbeeldt, zoals bijvoorbeeld strijkers die de zang van de Christus-partij begeleiden als stralenkrans. En hoe symbolisch dit strijkorkest als begeleiding slechts eenmaal ontbreekt, namelijk wanneer Jezus, vlak voor zijn dood, uitroept: "Mijn God, waarom hebt U mij verlaten?" Hij verliest in dat moment immers het vertrouwen in zijn Vader, en dus zijn goddelijk aureool.

In de aria's wordt gereageerd op het Lijdensverhaal vanuit een bepaalde emotie, zoals de koren steeds het antwoord van de hele kerk vertolken. De solisten van de aria's hebben ieder een bepaalde rol (die ook terugkomt in de plek die ze in het koor innemen) en een eigen temperament. De alt verwoordt bijvoorbeeld pijn en medelijden. Zo zorgen de solisten via de aria's voor extra emotie en uitleg (in de arioso's). Mooiste is als er dialoog wordt ingezet tussen de solisten en de koren.

Persoonlijk vind ik het indrukwekkendste vers altijd Matthäus 26, 39, omdat Jezus daar allereerst een mens is, met angsten, twijfels en hoop, om zich vervolgens overigens snel te herpakken: "Mijn Vader, als het mogelijk is, laat dan deze beker aan Mij voorbijgaan. Echter niet Mijn wil, maar Uw wil geschiedde."

Kortom
Het was dit keer voor mij nog een hele opgave om de uitvoering te volgen en tegelijkertijd het tekstboekje met de nodige vertaling en toelichting bij de hand te houden. Paradoxaal genoeg om niets te hoeven missen van de beleving, maar juist daardoor toch weer beleving te missen. Desondanks volop genoten.

Een uitvoering van de Matthäus Passion is niet zomaar het horen of zelfs beleven van een verhaal; je krijgt er een heleboel context bij, in de vorm van uitleg en emoties.

Volgend jaar weer.

Gerelateerd
- Bezocht: Jheronimus Bosch Art Center