Gezien: Matthäus Passion

De schepsels van Jeroen Bosch vormen een bijzonder decor voor een
uitvoering van de Matthäus Passion (foto: Den Bosch Cultuurstad)

Alhoewel het geloof, in mijn leven van alledag, geen rol van betekenis speelt, ben ik wel 'goed katholiek' opgevoed en is het Lijdensverhaal me dus prima bekend. Als kind vond ik het al een heftig verhaal en stiekem hoopte ik iedere keer weer dat het alsnog een andere wending zou nemen. Tegen beter weten in natuurlijk.

Rond afgelopen Pasen, op dinsdag 3 april om precies te zijn, woonde ik samen met Wilma voor het eerst een uitvoering van de Matthäus Passion bij, van The Bach Choir & Orchestra onder leiding van Pieter Jan Leusink, in het Jheronimus Bosch Art Center, Den Bosch.

Prachtig!

Verhaal beleven
Wat een schitterende manier om een verhaal te vertellen door middel van zang en muziek! De onderverdeling in recitatieven (zing-spreken), aria's en koralen zorgt voor afwisseling en werkt bovendien enorm krachtig op de beleving. De relatie tussen tekst en muziek is alom aanwezig. Als je je er even in verdiept, blijken er bibliotheken vol te zijn geschreven over de (ook vermeende) symboliek achter Bachs muzikale motieven en over alle toonschilderingen die hij heeft gebruikt om het verhaal van het Matthäus-Evangelie te vertellen.

Als extraatje is er dan nog de onhoorbare symboliek, die zich vooral uit in getallen. Zo is de tekst van het evangelie door Bach in 27 fragmenten verdeeld (3 x 3 x 3, het getal van de Goddelijke drieëenheid) en die fragmenten beslaan in totaal 729 maten (27 x 27). Wijsheden die ik uit het boekje haal en niet uit de uitvoering, maar die mijn bewondering voor het stuk wel groter maken en er een extra dimensie aan toevoegen.

Veel mooier en bovendien hoorbaar, is het hoe de muziek het verhaal uitbeeldt, zoals bijvoorbeeld strijkers die de zang van de Christus-partij begeleiden als stralenkrans. En hoe symbolisch dit strijkorkest als begeleiding slechts eenmaal ontbreekt, namelijk wanneer Jezus, vlak voor zijn dood, uitroept: "Mijn God, waarom hebt U mij verlaten?" Hij verliest in dat moment immers het vertrouwen in zijn Vader, en dus zijn goddelijk aureool.

In de aria's wordt gereageerd op het Lijdensverhaal vanuit een bepaalde emotie, zoals de koren steeds het antwoord van de hele kerk vertolken. De solisten van de aria's hebben ieder een bepaalde rol (die ook terugkomt in de plek die ze in het koor innemen) en een eigen temperament. De alt verwoordt bijvoorbeeld pijn en medelijden. Zo zorgen de solisten via de aria's voor extra emotie en uitleg (in de arioso's). Mooiste is als er dialoog wordt ingezet tussen de solisten en de koren.

Persoonlijk vind ik het indrukwekkendste vers altijd Matthäus 26, 39, omdat Jezus daar allereerst een mens is, met angsten, twijfels en hoop, om zich vervolgens overigens snel te herpakken: "Mijn Vader, als het mogelijk is, laat dan deze beker aan Mij voorbijgaan. Echter niet Mijn wil, maar Uw wil geschiedde."

Kortom
Het was dit keer voor mij nog een hele opgave om de uitvoering te volgen en tegelijkertijd het tekstboekje met de nodige vertaling en toelichting bij de hand te houden. Paradoxaal genoeg om niets te hoeven missen van de beleving, maar juist daardoor toch weer beleving te missen. Desondanks volop genoten.

Een uitvoering van de Matthäus Passion is niet zomaar het horen of zelfs beleven van een verhaal; je krijgt er een heleboel context bij, in de vorm van uitleg en emoties.

Volgend jaar weer.

Gerelateerd
- Bezocht: Jheronimus Bosch Art Center

Bezocht: Jheronimus Bosch Art Center

Het is alweer open sinds 2007, maar ik bezocht het nog nooit. Tot afgelopen week dan.

Het Jheronimus Bosch Art Center is gevestigd in de Sint-Jacobskerk in Den Bosch. Dat geeft niet alleen een bijzondere ruimte aan het museum, het geeft aan haar bezoekers ook een mooi uitzicht vanuit de toren over de stad. Helaas alleen van achter glas.

Leven en werk
Over het leven van Jeroen Bosch weten we maar weinig. Er zijn ook nauwelijks archiefbronnen die daar iets van prijsgeven. Op het BHIC beheren we zo het archief van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap van Den Bosch, waarin de naam van deze bekendste stadgenoot een paar keer vermeld staat. Zoals bij de betaling van zijn intredegeld voor lidmaatschap van de broederschap in 1487 (vierde regel van onder). Of de tekening van zijn wapen (rechtsonder) in een van de mooie wapenboeken. Ook toen was Bosch dus al een "vermaard schilder".

Naast zijn leven is ook zijn werk vaak nog een mysterie voor ons. Sowieso zijn er maar een kleine 25 werken aan Bosch toegeschreven, maar die zijn dan ook nog eens vanuit een denkraam geschilderd waar wij het fijne niet meer van begrijpen. Veel van de door hem gebruikte symboliek kunnen wij niet meer uitleggen. Maar je kunt er nog steeds volop van genieten hoor! Mij hebben de schilderingen van Bosch altijd gefascineerd: fabelachtig en fantastisch. Ik kan er naar blijven kijken, naar al die rare schepsels en helse taferelen.

In het museum zelf is natuurlijk geen enkel origineel werk van Bosch te vinden. Maar van alle werken zijn reproducties aanwezig en verder staat en hangt de kerk vol met beelden en beeldjes van gedrochten die te herkennen zijn op de schilderijen van Bosch. Een audiotour geeft je bij ieder paneel informatie, maar geeft niet meer dan een inleiding. Gelukkig werkt Google Goggles prima voor aanvullende info.

Kortom
Als je weer eens in Den Bosch bent, dan is dit een leuk museum om eens te bezoeken. Een uur of anderhalf kun je er prima vertoeven. En als je daarna niet genoeg kunt krijgen van Bosch, dan zijn er naast talloze boeken nog talloze websites. Of je gaat schilderen als Bosch.

Kun je je bedwingen tot 2016? In dat jaar wordt namelijk de vijfhonderdste sterfdag van Jeroen Bosch uitgebreid gevierd en wordt er een dappere poging gedaan om alle aan Bosch toegekende meesterwerken te herenigen in de stad. Duimen dat het lukt!