14 oktober 2010

Leiden legt de lat hoog


De laatste maanden is er een goed aantal nieuwe archiefwebsites gelanceerd. Verschillende daarvan hebben Web 2.0-functionaliteit ingebouwd gekregen, zoals uitgebreide reactiemogelijkheden, rss-feeds en knoppen om content met anderen te delen via de sociale media. Maar de nieuwe website van het Regionaal Archief Leiden, die vandaag is gelanceerd, verdient extra aandacht. Het is namelijk de eerste die volledig is ontworpen met Archief 2.0 in het achterhoofd.

Ik had al even toegang tot de site-in-aanbouw en kon dus kijken hoe Archief 2.0 conform het paradepaardje van archiefminnend Leiden daadwerkelijk zou worden. Eerder deed Bob Coret al verslag van een sneak preview.

Snel op weg
Ik zal niet te veel aandacht aan alle mogelijkheden van het zoeksysteem besteden, omdat zoeken door alles inmiddels als standaard verondersteld mag worden voor nieuwe websites. De Leidse website is op zoekvlak razendsnel en vindt archiefstukken, foto's, boeken, kranten en personen in een handomdraai. Gevonden treffers worden per categorie overzichtelijk gepresenteerd, waarna je er op kunt doorklikken voor meer informatie en filters om het resultaat te verfijnen.

Zoekresultaat

Natuurlijk ook scans online, alhoewel ik daar niet echt goed naar heb gekeken. Het viel me wel op dat de viewer nog niet zo fijn werkt. Ik moest zelf nog even bladeren in een overlijdensregister, maar erger nog vond ik het kleine schermpje waarin dat moest gebeuren. Helemaal omdat na het kiezen van een andere bladzijde weer helemaal werd uitgezoomd en ik dus steeds weer terug in moest zoomen, omdat ik nu eenmaal geen microscoopogen heb.

Akte inzien

Terug naar het zoeken. Extra mooi en goed doordacht is namelijk dat er niet alleen wordt gezocht in de eigen website, maar ook in andere websites. En dan niet alleen de sites van collega-instellingen als het Nationaal Archief en Beeld en Geluid, maar ook websites van particulieren als Genealogie Online en de historische vereniging Oud Leiden.

Het resultaat van zo'n zoekactie mag dan niet altijd perfect zijn, het maakt wel duidelijk dat het Regionaal Archief Leiden niet alle antwoorden op je vragen zelf in huis heeft, maar graag ook naar anderen doorverwijst. Een mooie service, maar bovenal een navolgenswaardige houding.

Lekker makkelijk
Verder is opvallend dat de zoekschermen zeker in eerste instantie allemaal erg eenvoudig zijn gehouden. Alleen bij het zoeken naar personen en plaatsen zijn direct meer opties beschikbaar dan een algemeen zoekveld en eventueel een veld voor de te doorzoeken periode.

Dit is een gevolg van de keuze om de website zo laagdrempelig mogelijk te maken, maar tegelijkertijd ook de meer ervaren onderzoeker de meest noodzakelijke zoekmogelijkheden te bieden, meestal in de vorm van filters die beschikbaar komen op het moment dat de eerste zoekresultaten worden getoond.

Verfijnen met filters

Je ziet dit uitgangspunt van eenvoud ook in het taalgebruik en in bijvoorbeeld de vormgeving terug, waarin veel aandacht is voor een heldere uitleg en met steeds prominent een foto of meerdere foto's in beeld. Toelichtingen links daarvan en de zoekfunctie staat dan helemaal rechts, richting de bovenhoek, waar hij vaak wordt verwacht.

Zoeken naar beeldmateriaal

Net als in de beeldbank van het Nationaal Archief zijn voor iedere foto een directe url (permalink) en een insluitcode (embedden) beschikbaar. Dit geldt trouwens ook voor andere zaken op de website, zoals voor archiefstukken. Handig voor gebruik op je eigen website of weblog, zeker in het geval van foto's. Die laatste zijn overigens vanaf nu, waar mogelijk, beschikbaar via een Creative Commons-licentie (Naamsvermelding / Gelijk delen). Dus geen kosten voor gebruiksrechten meer.

Het viel me - even tussendoor - trouwens op dat de back-button van de browser zich prima houdt! En da's al een compliment waard op zich. Ik baal altijd enorm van verlopen pagina's en op archiefwebsites struikel je daar over, zeker als je lekker aan het zoeken bent en regelmatig heen en weer klikkerdeklikt.

MijnRAL
Het meest vernieuwende onderdeel is natuurlijk MijnRAL, dat zich in alle hoeken en gaten van de nieuwe website manifesteert. Letterlijk het deel waar de gebruiker zelf alle ruimte krijgt. Zo kunnen bij archiefstukken transcripties worden gemaakt, regesten en vertalingen, kun je bij foto's reacties kwijt, kun je zelf ook foto's en documenten uploaden en die vervolgens weer gebruiken om een eigen verhaal te schrijven.

Of er al iets door een ander is toegevoegd zie je als gebruiker trouwens door kleine nummertjes die het aantal inmiddels aanwezige reacties, transcripties en zo bij ieder object weergeven. Dan hoef je alleen nog maar op de knop te drukken om ze te bekijken.

Profielpagina

Nou goed, je maakt een profiel (account) aan en kunt heel simpel beginnen met het opgeven van waar je interesses liggen. Wil je vooral verhalen lezen over een bepaalde plaats of tijdperk, of ben je misschien met name geïnteresseerd in stamboomonderzoek? Met het zetten van een paar kruisjes ben je klaar en vervolgens kun je een rss-feed openen die is gebaseerd op jouw interesses. Hoe mooi wil je het hebben?

Beetje vergelijkbaar met wat het BHIC met rss doet, alleen dan gekoppeld aan een profiel. Enig minpuntje is (net als bij het BHIC overigens) dat er geen alternatief is voor gebruikers die géén rss gebruiken.

Vanuit je profiel heb je daarnaast toegang tot alle reacties, transcripties enzovoort van jouw hand. Zo kom je ook gemakkelijk bij de desbetreffende foto's, archiefstukken en wat al niet meer terecht. Voor reacties is dit ook het enige gemak, want meer dan het terugkijken op wat je in het verleden al hebt toegevoegd kun je niet. In het geval van bijvoorbeeld transcripties kun je deze namelijk ook nog bewerken of verwijderen.

Dat laatste kan overigens alleen als je vanuit je profiel werkt. Als je via de zoekmachine uitkomt bij je eigen transcriptie, dan kun je die niet meteen bewerken. Dit soort sluipwegen betreffen van die kleine gebruikersgemakjes die vast nog worden ingebouwd, net als honderden andere dingetjes. Zoals dat gaat met nieuwe websites.

Transcriptie bewerken

Alle gebruikerstoevoegingen zijn natuurlijk doorzoekbaar. Jammer voor met name de genealogen is dat het blijft bij - hoor mij nou verwend zijn! - zoeken door de volledige tekst. Je kunt dus niet specifiek op naam of plaats zoeken, omdat je dergelijke gegevens niet specifiek kunt indiceren.

JouwRAL
In Leiden hebben ze de keuze gemaakt om ieder z'n eigen transcripties, regesten en vertalingen te laten toevoegen. Dat is een keuze met voor- en nadelen. Voordeel is dat je nu in MijnRAL je eigen onderzoek kunt doen of voorbereiden, zonder dat anderen in jouw gegevens gaan lopen knoeien. Nadeel is bijvoorbeeld dat je verschillende transcripties krijgt bij hetzelfde stuk.

Voor de gemiddelde gebruiker lijkt me dat niet echt handig, alhoewel het maar helemaal de vraag is in hoeverre dit in de praktijk voor gaat vallen. Zelf zie ik desondanks meer in een gezamenlijke wikifunctionaliteit: samen werken aan transcripties. Overigens wijst de Tilburgse ervaring met het wikiproject Geboren in 1809 uit dat gebruikers dit soms anders zien. Kan natuurlijk ook aan de materie en de mensen liggen.

Allemaal verhalen
Zoals Leiden zelf al aangeeft op hun nieuwe website, hebben ze wel 1001 verhalen in huis, maar geven ze iedereen graag de mogelijkheid om daar nieuwe verhalen aan toe te voegen. Ook dat gaat via MijnRAL, een verhaaltje is zo getypt, je kunt de tekst opmaken en zelfs een YouTube-filmpje insluiten. Plaatjes kun je ook toevoegen, maar die moet je dan wel eerst zelf uploaden. Zelfs embedden vanuit de fotodatabase van het archief kan niet en dat is natuurlijk toch wel vreemd.

Verhaal bewerken

Verhalen kun je vervolgens alleen voor jezelf opslaan (als je er bijvoorbeeld nog niet tevreden mee bent) of aan anderen laten zien. Dat kan iedereen zijn, maar je kunt er ook voor kiezen om alleen andere gebruikers van MijnRAL het verhaal te laten lezen. Waarom iemand daarvoor zou kiezen is me een raadsel, want voor de gemiddelde gebruiker van MijnRAL zullen alle andere gebruikers van MijnRAL net zo onbekend zijn als alle andere internetgebruikers dat zijn.

Logischer is het - alhoewel ik daar zelf geen voorstander van ben - om als optie verhalen alleen te delen met bepaalde gebruikersgroepen. Je kunt namelijk vanuit je profiel groepen aanmaken en daar andere gebruikers aan toevoegen. Bij het uploaden van plaatjes kun je tegelijkertijd wèl aangeven dat ze alleen voor bepaalde groepen zichtbaar zijn. Nou goed, die groepsfunctionaliteit moet sowieso nog verder worden uitgewerkt, want op het moment is hij nogal kaal.

Vertrouwen
Hoe dan ook ben ik vooral benieuwd naar de kwaliteit van de verhalen die ze in Leiden binnen gaan hengelen. Op het BHIC hebben we al enige tijd ervaring met ingestuurde verhalen, die eerst langs een redactie komen, en de kwaliteit van wat men zoal instuurt is meestal niet direct publicatiewaardig. Hele lange teksten, slecht geschreven, geen punten en komma's gebruikt, uitsluitend losse woorden of wat dan ook. Genoeg om de gemiddelde snacker weg te jagen.

Maar misschien zijn wij gewoon te streng en besteden gebruikers ook meer aandacht aan hun verhaal als ze echt het idee hebben aan een verhaal te werken, zoals in Leiden. Bij het BHIC blijft het een soort emailveldje en dat nodigt nou eenmaal niet uit tot typen met kop en staart. Zelf ben ik voor de Leidse aanpak, dan blijkt vanzelf wel of het kan of niet.

Te veel MijnRAL
Het is mooi dat MijnRAL zo diep geïntegreerd is in de hele site, maar hier en daar is het ook raar en soms ronduit vervelend. Zo kan ik alleen stukken reserveren als ik ben ingelogd. Ik kan me echter voorstellen dat er ook veel mensen zijn die zomaar eens voor een dag of anderhalf onderzoek willen doen in het Leidse archief en daarna klaar zijn. Voor hen is registreren dus nauwelijks relevant, klantvriendelijk zou dan zijn om het emailadres te tonen en op die manier ook reserveringen te accepteren. (Overigens ziet het systeem voor reserveringen er verder prima uit, met kalender en al.)

Iets soortgelijks moet ik opmerken bij het kunnen opslaan van zoekopdrachten. Dat is op zich handig, alhoewel nog wat beperkt in functionaliteit, maar bovendien ook alleen mogelijk als je een account hebt. Terwijl bijvoorbeeld Het Utrechts Archief en Archieven.nl dergelijke mogelijkheden al beschikbaar hebben voor alle gebruikers, ingelogd of niet. En ook nog eens inclusief attenderingsfunctie door middel van een rss-feed. Niet handig dus om dat uitsluitend voor gebruikers van MijnRAL beschikbaar te houden.

Exclusief uitgesloten
Die exclusiviteit betreft ook de mogelijkheden tot gebruikersparticipatie, zoals het geven van een reactie op een foto of het maken van een transcriptie bij een archiefstuk. Allemaal achter het 'slotje' van een account gezet, ook al kan iedereen natuurlijk vliegensvlug zo'n account aanmaken. Je maakt alle mooie mogelijkheden tot participatie nu dus wel heel erg exclusief voor je vaste gebruikers, terwijl ik als toevallige passant of onregelmatig gebruiker misschien ook waardevolle informatie bij een foto weet - om maar eens iets te noemen - maar een account aanmaken voor die ene keer zal ik toch wel laten. Je gaat dus vermoedelijk gebruikerscontent mislopen.

Misschien dat hier soms voor gekozen is ter voorkoming van rotzooien, maar daar zijn toch andere mogelijkheden toe, zoals het gebruik van captcha's, die ook best sympathiek kunnen zijn. Daarnaast geeft de website aan gebruikers al de mogelijkheid om bepaalde content als 'ongepast' aan te merken.

Ik vind MijnRAL dus erg mooi, maar ook wel erg exclusief, terwijl dit niet voor alle functionaliteit nodig zou hoeven zijn. Het op deze manier integreren van accounts in je website geeft niet alleen aan vaste gebruikers extra mogelijkheden, in zekere zin ontneemt het alle andere gebruikers ook veel mogelijkheden. In mijn ogen jammer en onnodig. Wat dat betreft ben ik straks op dit punt erg benieuwd naar de ervaringen van Leiden.

Een fractie interactie
Qua gebruikersparticipatie zit het al met al dus wel snor in Leiden, maar qua interactie laten ze vooralsnog wat steken vallen. Je blijft met je MijnRAL toch heel erg in je eigen omgeving werken - met je eigen transcripties en zo - en er is weinig contact met andere gebruikers. Natuurlijk kun je wel reageren op andermans verhalen, maar een forum ontbreekt bijvoorbeeld. En ook interactie met archiefmedewerkers blijft beperkt tot een telefoonnummer en een emailadres. Het sociale aspect van het sociale web schittert dus nog door afwezigheid.

Verder wil ik het hier qua zwarte gaten liever bij houden, anders lijk ik zo'n zeur.

Pluim
Want uiteindelijk moet vreugde over deze nieuwe website gewoon overheersen. Het is namelijk ronduit onmogelijk gebleken om in deze blogpost alle schitterende functionaliteit van de nieuwe website van het Leidse regionale archief door te lichten - vul me in een reactie dus vooral aan - en dat terwijl ik toch al niet zuinig ben omgesprongen met de zwarte beeldschermpixels.

Veel van de functionaliteit is nog lang niet af en ik ben benieuwd hoe ze in Leiden de website gaan doorontwikkelen. Want onaf of niet, er ligt een stevig, heel mooi fundament om een prachtig huis op te bouwen. En ook al ben ik het zeker niet met alle gemaakte keuzes eens, vind ik MijnRAL te exclusief en mis ik echt manieren tot interactie, Leiden is er als eerste archiefdienst in Nederland in geslaagd om de gebruiker daadwerkelijk de ruimte te geven binnen haar eigen website en heel veel deuren tot participatie wagenwijd open te zetten.

Daarmee is ook voor het eerst iets van een digitale onderzoeksomgeving ontstaan, die bovendien gebruikmaakt van eenvoudige, maar krachtige zoekmachines. Er mist weliswaar nog een hoop in die omgeving, maar dat gemis wordt met talloze onderzoeksrapporten echt niet goedgemaakt. Leiden is gewoon beginnen bouwen en is niet bang om het huidige resultaat alvast te tonen en te laten gebruiken, ondanks dat er nog veel aan moet gebeuren. En dat is errug 2.0! RAL 2.0 Beta dus, en wel perpetual.

Nog een pluim
Zoals een sportjournalist zou zeggen: het Regionaal Archief Leiden heeft een voorlopig beste prestatie neergezet en daarop mag de rest zich nu stukbijten. De lat ligt al hoog en ongetwijfeld zal Leiden de komende tijd zijn resultaat zelfs nog verbeteren. Da's een sportieve zekerheid, want ieder record sneuvelt ooit. Vaak sneller dan je denkt, alhoewel soms ook niet. Ik hoop het eerste. Niet voor Leiden, maar voor ons allemaal.

Gelukkig hebben sportjournalisten het niet voor het zeggen. De sporters zijn nu aan zet.

Oh ja, de laatste pluim is voor jezelf, voor het helemaal uitlezen van deze blogpost. ;-)

6 opmerkingen:

  1. Hallo Christian, spreekt voor zicht dat we in Leiden erg blij zijn met deze blog. En dan niet alleen met de lofuitingen en complimenten, maar nog meer met de kritische kanttekeningen. De eerste aanpassingen zijn we al aan het uitwerken.
    Waar ik wel even op wil reageren is het stukje over registreren om te kunnen reserveren. Maak je een account aan, krijg je namelijk een eerst een mailtje op het ingevulde emailadres, met daarin een activatielink. En zo proberen we een beetje drempel op te werpen voor nepreserveringen. Delen de bezoekers jouw mening? Of hebben ze er geen probleem mee? Dat moet de praktijk uit gaan wijzen. Maar met al ruim 100 bezoekers die een account aangemaakt hebben in de eerste 24 uur, lijkt het dat dit niet echt als een bezwaar gezien wordt.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Walther: Dank voor je reactie, en graag gedaan. Wat het registreren betreft: het is altijd lastig om iets te meten wat er niet is. Hooguit kan dat, in dit geval, door mondelinge opmerkingen, mensen die bellen voor een alternatief of wat dan ook.

    Ik heb er geen idee van of er (veel) nepreserveringen zouden komen. Mijn gevoel zegt dat dit wel mee zou vallen. Maar ik verkies zelf nu eenmaal altijd eerst het proberen van de weg zonder drempels, voordat ik drempels in ga bouwen. Anders weet je het eigenlijk nooit.

    Op het BHIC wilden we ook online gaan laten reserveren, alleen ging dat feest helaas niet door toen bleek dat onze software niet goed overweg kon met meerdere locaties.

    Da's dus jammer, anders waren er al ervaringen van reserveeracties zónder drempel geweest. Nou ja, we zullen wel zien.

    Wij krijgen via email vooral reserveringen binnen van de vaste bezoekers, maar ook van eendagsklanten. Die bellen ook nog wel regelmatig op. Voor mijn gevoel zijn die laatsten geen mensen die een account gaan aanmaken voor die ene keer. Maar wie weet heb ik dat mis.

    Ik kan me nog wel herinneren van een gesprek bij het CBG, over hun 'digitale studiezaal', dat het hun opviel hoeveel accounts er werden aangemaakt waar maar één keer iets mee werd gedaan.

    Nou goed, zoals gezegd: er zijn verschillende ervaringen nodig.

    Terugkomend op mijn mening in de blogpost: nu is het óf registreren óf niet kunnen reserveren. Mij lijkt het dan gewoon netjes om in ieder geval een reserveren-via-email-alternatief te bieden. Het misbruik daarvan lijkt me nogal gering en het is een mooie service, dat je mensen die het maar voor één keer nodig hebben, geen account laat aanmaken (ook al zouden ze zónder alternatief best doen - of niet).

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @Christian: Ik denk dat je onderscheid moet maken tussen de verschillende 'ééndagsklanten'. Dat kan een bezoekr zijn die 'het wel grappig vindt' om eens een stuk uit het archief te bekijken, maar ook iemand die één voorouder tegenkomt in Leiden en daarvan het stuk in kwestie wil bekijken. Denk aan een molenbouwer die te Leiden een opdracht kreeg in 17-zoveel en dat voor de rechtbank liet vastleggen. Het gaat dan alleen om dat stuk.
    Zelf ben ik ooit één keer naar Dordrecht gegaan, omdat mijn voorvader een contract afsloot voor het transport van een lading graan naar de Oostzee. Voor die ene keer ben ik dus wel door de hele molen gegaan: formulier invullen, pasje laten maken. Dat duurde bijna nog langer dan het opvragen van het stuk, het maken van twee foto's en het bedanken van het hoofd studiezaal.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Richard: Aan de term 'eendagsklant' koppel ik geen waardeoordeel of zo. Ik bedoel er alleen mee te zeggen dat die bezoeker slechts één of twee keer naar een bepaald archief gaat, waarvoor dan ook. Voor die soort bezoekers heeft het helemaal geen nut om een account aan te maken dat ze maar één of twee keer zullen gebruiken. Wéér een account erbij.

    Je krijgt hetzelfde als met de pasjes... Nu is leiden nog het enige archief waar je voor reserveringen een account moet aanmaken, bij Tilburg kun je een account maken om fotoselecties te maken, bij het Nationaal Archief ook (nota bene met dezelfde software), en zo begint zich langzaam een accountverzameling af te tekenen. Ik voorzie al wel dat je straks naast tig verschillende pasjes ook tig verschillende accounts hebt. En wie doen we daar een plezier mee?

    Vandaar dat ik denk dat we mensen een ècht plezier doen door ze een alternatief te bieden dat aansluit bij hun bezoekpatroon. Ik ben trouwens ook van mening dat je dit soort mensen niet moet 'vervelen' met bezoekerskaarten, nieuwe pasjes enzovoort. Iemand via een soort van 'flitsprocedure' helpen kan natuurlijk ook.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Er valt heel veel over de nieuwe site van Leiden te zeggen en vooral heel veel goeds. Inderdaad is de lat hoog gelegd, voor andere archieven die werken aan de bouw en inrichting van een digitale/virtuele studiezaal.

    Ik heb hier wel een vraag bij. Want is het nou wenselijk dat elk archief dit nu ook gaat doen? want dit is de nieuwe standaard, bij wijze van spreken.

    Dan krijg je dus MijnBHIC, MijnRAN, MijnStadsarchieAmsterdam...enz., enz. en overal moet de digitale archiefbezoeker (die digitaal meer dan 1 archief bezoekt, de hiervoor al genoemde eendagklanten bijvoorbeeld) een account aanmaken, wachtwoord onthouden (zal wel altijd hetzelfde zijn) en op al die digitale studiezaalplekken doen wat hij of zij daar alleen kan en mag doen met de stukken van dat archief.

    Het is misschien een open deur maar zou er niet zoiets als een MijnArchiefsite moeten komen waar je, van willekeurig welk archief, al het bovenstaande kunt doen? (even los van het aanvragen van stukken)

    En is het aan de archiefwereld om zo'n algemene digitale werkplek te maken of is die er eigenlijk niet al, bestaande uit diverse algemene sites? of is het aan de archieven om te zorgen dat de data die ze hebben hier makkelijk in gebruikt en gedeeld kan worden? zoals Leiden nu dus heel mooi doet met het embedden!

    Enigszins hieraan gerelateerd de vraag of er aan MijnRAL iets Open Source is zodat dit door andere archieven mee verder ontwikkeld (RAL2.0) kan worden zodat niet iedereen van vooraf aan begint en het (technische) wiel opnieuw moet uitvinden?

    Dit gaat dus niet zozeer over de uitvoering van MijnRAL, die voor zover ik gezien heb, uitstekend is maar om de keuze om de functionaliteit op deze manier aan te bieden, enigszins aansluitend bij wat Christian zegt over de exclusiviteit.

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @Ernest: Dank voor je reactie! Door een vakantie mijnerzijds ben ik zelf wat later met een antwoord, maar als goedmakertje zal ik reageren door het starten van een nieuwe discussie op Archief 2.0. Je vragen verdienen dat zeker.

    BeantwoordenVerwijderen

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.