Gelezen: Conny Braam - De woede van Abraham

Alweer jaren geleden las ik Publieke werken van Thomas Rosenboom. Een schitterend geschreven boek, vind ik, waarin als rode draad de 'vooruitgang' loopt. Vooruitgang waar een enkeling probeert een slaatje uit te slaan, die door sommigen wordt aangegrepen om er anderen mee vooruit te kunnen helpen, maar door de grootste groep compleet wordt gemist of buiten eigen kunnen om bereikt.

Aan Publieke werken moest ik denken tijdens het lezen van Conny Braams De woede van Abraham. Niet alleen omdat de periode waarin beide boeken zich afspelen dezelfde is - namelijk de tweede helft van de negentiende eeuw - maar ook omdat het thema 'vooruitgang' een hoofdrol speelt.

Het decor voor De woede van Abraham wordt gevormd door de aanleg van het Noordzeekanaal, dat Amsterdam direct met de Noordzee in verbinding zal stellen.

Ambitie
De eerste die dit nieuws van de vooruitgang naar de plek van het toekomstige kanaal brengt, is Ezekiel Boerhaave, journalist met idealen, die in de voetsporen wil treden van zijn grote voorbeeld Multatuli. Boerhaave ook, die gaandeweg de keerzijde van die vooruitgang leert kennen terwijl hij deze voor zijn krant moet verslaan. En tenslotte moet kiezen tussen twee levens, daarbij gehinderd door de praktische realiteit van alledag.

Hij raakt gaandeweg bevriend met Jacob Vidal de St.Germain, de gemeentesecretaris van Velsen. Als ambitieuze jongeling naar die gemeente gekomen om de kansen te grijpen die hij in de vooruitgang ziet, maar die tot zijn leedwezen uiteindelijk moet toegeven hoe de vooruitgang zich niets van de aanwezigheid van het onbeduidende dorp Velsen lijkt aan te trekken. Om nog maar te zwijgen van Gouderiaan, een gluiperig persoon, die vooral zichzelf vooruit wil helpen en daarvoor anderen gebruikt, misbruikt en zelfs vertrapt.

Voorbijgaan
Maar het hoofdpersonage is natuurlijk Nicolas Abraham, die samen met zijn vrouw Julia en dochter Lena in het duin van de Breesaap woont en die liever niets met de vooruitgang te maken wil hebben. Maar helaas voor hem wel op de plek woont waarop de kanaalbouwers hun oog hebben laten vallen. Zijn lot raakt tegen wil en dank meer en meer met de aanleg van het kanaal verbonden, meer nog met de arbeiders die het eigenlijke graafwerk verrichten.

Graven en begraven vormen een ander thema van het boek. Allereerst dus in de bewoners van de graverskolonie, die langzaam - waar ze eerder slechts een anonieme, grauwe massa vormen - een gezicht krijgen en voor wie het boek van Braam als eerbetoon gezien mag worden. Gelukkig maar, want krediet hebben ze verder nauwelijks gehad. Zoals Braam een assistent-ingenieur tijdens de openingsplechtigheden van het kanaal laat opmerken:

Latere generaties (...) zullen vol bewondering staan te kijken naar het kanaal, de sluizen en de pieren. Toch zal de geschiedenis alleen vermelden dat koning Willem III het kanaal opende. Alsof hij er een vinger voor heeft uitgestoken.

Maar ook in Abraham, die zich meer en meer toelegt op het begraven van de doden. In het eerste hoofdstuk van de drenkeling die aanspoelt op het strand, maar later van de gravers en hun vrouwen en kinderen, als die door ziekte of van ouderdom sterven. Zoals Lena aan Boerhaave uitlegt:

Wij kunnen weinig voor deze mensen betekenen als ze nog leven, (...) maar als ze dan toch dood zijn, kunnen we ze tenminste netjes begraven, ieder een eigen graf, niet langer bij elkaar gesmeten als beesten. Wat kunnen we meer doen?

Herkomst
Of Abraham en zijn gezin nog een toekomst hebben in de Breesaap, of dat de vooruitgang van anderen hun ondergang wordt, is een vraag die met enige regelmaat verdrongen wordt door de vraag naar hun verleden, hun herkomst. Wat is er jaren geleden al gebeurd tussen Rusland en het duin aan de Noordzee? En hoe beïnvloeden die gebeurtenissen het heden, tot het in mijn ogen dramatische einde van het boek aan toe?

Mijn sympathie ging uit naar vrijwel alle personages: het gezin Abraham, de journalist Boerhaave, Vidal de St.Germain en de gravers. Maar niet zonder slag of stoot. Alle karakters en ook de keuzes die ze maken of hebben gemaakt, moest ik eerst leren kennen, voordat ik ze kon waarderen. Soms handelen ze namelijk op het eerste gezicht onbegrijpelijk, onuitstaanbaar of onwenselijk, toch minstens naar m'n eigen maatstaven. Maar later kreeg in ieder geval ikzelf toch meer en meer waardering voor al die verschillende mensen, die naar beste vermogen, eer en geweten, met al hun idealen, ambities en verlangens, zo goed mogelijk zichzelf en vaak ook hun gezinnen staande proberen te houden. Ik vind dat wel prettig, als ik niet vanaf het begin al volledig met iemand meeleef. Vertrouwen moet je soms krijgen, soms verdienen.

Kortom
Een boek dat vlot wegleest, met een verhaal dat je aangrijpt. Vooruitgang is vooral mooi voor degenen die erdoor op vooruitgaan.

Gerelateerd
- Conny Braam over zoeken onder het tapijt van de vaderlandse geschiedenis
- Gelezen: Suzanna Jansen - Het pauperparadijs