8 juni 2012

Papier versus digitaal


Had ik van Archieven in Transitie tenminste al een blogpost in concept gezet, van Papier versus digitaal (ook al gepresenteerd tijdens de scriptiemiddag van SNAAI) had ik zelfs m'n aantekeningen nog niet uitgewerkt. Toch maar even gedaan...

Harco Gorter legde zijn onderzoeksresultaten vast in de scriptie Papier versus digitaal: een onderzoek naar het zoekproces van archiefgebruikers in het papieren en digitale toegangensysteem. De belangrijkste conclusie moet luiden dat we digitaal eigenlijk nog weinig digitaals doen.

Koetsen zonder paard
Harco onderzocht de verschillen in zoekproces tussen papieren en digitale inventarissen door literatuurstudie, een analyse van de verschillende toegangen en een gebruikersexperiment onder bezoekers van het Noord-Hollands Archief. Hoe verlopen zoekprocessen? Hoe gebruiken gebruikers de structuur van de toegang en aangeboden contextinformatie? En hoe tevreden zijn ze uiteindelijk met wat ze vinden? Harco richtte zich vooral op historisch onderzoekers.

De digitale inventarissen van het Noord-Hollands Archief (maar vul even zo goed de naam van je eigen archiefdienst in) verschillen weinig van de papieren toegangen. Behalve dan dat de digitale toegang vaak een zoekbox bevat en dat er via plusjes en minnetjes genavigeerd kan worden door de structuur. Dit alles in plaats van een inhoudsopgave en indexen. We zijn bij het digitaliseren van toegangen dus erg behoudend (of pragmatisch) te werk gegaan, we hebben weinig oog gehad voor specifiek digitale mogelijkheden (of kenden die nog niet, of hadden de mogelijkheid niet om daar iets mee te doen). De gebruikelijke koetsen zonder paard die voor auto worden versleten.

Waarschijnlijk ligt hierin ook (deels) de reden van het uiteindelijk geringe verschil in tevredenheid met het zoekresultaat, dat uit het gebruikersexperiment bleek.

Geen verschil, niks nieuws
Dat experiment (16 respondenten, 4 vragenlijsten, 2 zoekopdrachten binnen zowel papieren als digitale toegangen) leverde weinig schokkende en waarschijnlijk aardig vertekende resultaten op.

In papieren vorm werd vooral de inhoudsopgave gebruikt, in digitale vorm vooral de zoekbox. Alleen de wat oudere deelnemers aan het experiment zochten ook digitaal nog op een 'papieren' manier, dus door vaker gebruik te maken van de structuur (openklappen van plusjes en zo) en dan te 'bladeren'. In beide gevallen viel - zeker voor de onderzochte gebruikersgroep - de geringe aandacht voor de inleiding op. Alhoewel, kunnen we dat vandaag de dag nog opvallend noemen? Bij de jongere deelnemers bestond een lichte voorkeur voor het zoeken in een digitale omgeving. Het zoekresultaat was in alle gevallen zowat gelijk, de tevredenheid bij het papier iets hoger.

Het beste van welke wereld?
Groot voordeel van het papier is dat je als gebruiker direct feedback krijgt van het te verwachten soort resultaat. Bij een zoekbox mis je dat soort feedback, alhoewel tegenwoordig veel archiefdiensten er (daarom) voor kiezen om naast de zoekbox al direct ook beschrijvingen te tonen. Ook het filteren speelt in op hetzelfde idee. Het voorkomt dat je als gebruiker nul resultaat krijgt, want dat laatste is altijd een afknapper.

Als slot van de discussie werd nog geconcludeerd dat het aan de digitale toegang toevoegen van pdf'jes met de inventaris zogezegd 'het beste van twee werelden' zou geven. Mijn mening is dat daar geen hout van klopt; het is namelijk twee keer het beste van dezelfde wereld. De digitale wereld hebben we nog nauwelijks ontdekt, laat staan dat we er het beste van kennen. Maar goed, als laaghangend fruit zijn die pdf'jes best een goede toevoeging.

Kortom
Geen schokkend verhaal, wel een leuke scriptie om een keer door te bladeren, en in ieder geval een bijdrage aan meer onderzoek naar archieftoegangen, archiefgebruikers en hun zoekgedrag.

Aanbevolen leesvoer
- Download de scriptie en bekijk de presentatie
- Archieven in Transitie
- Op Archief 2.0: Hebben archieven minder Google nodig?

Foto: gevonden voorwerpen als puzzel, van Roll The Dice

4 opmerkingen:

  1. Techneut als ik ben, heb ik de PDF gedownload en meteen gezocht op de term 'wildcard'. Resultaat: niets. Kon ikj me niet voorstellen, dus dan maar even snel optisch (met het oog dus) scannen. En ja hoor, daar kwam ik het sterretje tegen.
    Dat is het allermooiste van een digitale inventaris. Je kunt daarmee een zeer groot corpus doorzoeken op een aantal termen tegelijk. Van groot belang bij, ik noem maar iets, de Sonttolregisters waarin namen fonetisch zijn opgeschreven. Of de ondertrouwregisters van Amsterdam voor 1811. Ook daar een fonetische weergave. Maar zelfs bij moderne bestanden is het een uitkomst. Je vergeet soms alternatieve schrijfwijzen, zodat je veel energie stopt in het zoeken naar een bepaalde naam. Voorbeeld: de achternaam Lijster, die je in Den Haag moet invoeren als Lyster, anders vind je niets. Uiteindelijk bleek de naam als Leijster in de inventaris te staan. Twee uur verspild, die ik had kunnen winnen door te zoeken op L*ster.
    En toch, het bladeren door een originele papieren index heeft ook zijn charmes. Terwijl je door de pagina's loopt, kom je verrassingen tegen waar je niet naar zocht, maar die wel erg interessant zijn (serendipiteit).
    Beide soorten hebben hun eigen voordeel en hopelijk blijven de twee inventarissen naast elkaar bestaan.

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Richard: De voordelen van beide vormen zijn duidelijk, de vraag is hoe 'het beste van twee werelden' te krijgen, zonder op de huidige manier beide vormen naast elkaar in stand te hoeven houden.

    Als serendipiteit een voordeel is van een papieren inventaris, dan zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden hoe dit in digitale inventarissen mogelijk gemaakt kan worden.

    Voorbeeld: vanuit een gevonden beschrijving doorklikken naar de volledige inventaris, op de plek van die gevonden beschrijving, zodat je de beschrijvingen daaromheen ziet. Of op basis van je zoekopdracht het systeem andere beschrijvingen aan laten bevelen (of iets als "anderen die deze beschrijving bekeken, bekeken ook...").

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @Christian
    Dat laatste is een goed idee, maar mogelijk niet voor mij. Ik blijk op plaatsen in de collectie te komen waar andere bezoekers nog nooit zijn geweest. Dus die suggesties van derden zijn dan meestal leeg.
    Misschien meer zoiets als Pictura doet met de kranten? Je zoekt ergens op en krijgt dan meteen de hele pagina in beeld. Of zoals Tresoar in Leeuwarden het doet met zijn aqua-browser. Daar krijg je ook dwarsverband en tips waar je normaal niet meteen aan denkt.
    Maar je zei het zelf al: niet alleen het vinden is leuk, ook het zoeken.

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Richard: Als jij niet geholpen kunt worden met de eerdere vondsten van anderen, dan ben jij de eerste, en kunnen anderen in de toekomst misschien geholpen worden met de vondsten van jou. :-)

    Je noemt al een paar voorbeelden (krantenviewer, aquabrowser) van hoe het óók kan. De 'behulpzaamheid' daarvan kan ik niet beoordelen - geen idee of daar ooit iets van onderzoek naar is gedaan - maar het is goed om ervan op de hoogte te blijven.

    En er zijn vast nog meer slimmigheidjes om serendipiteit te bevorderen langs digitale weg.

    BeantwoordenVerwijderen

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.