Oog in oog met Frans Hals

Frans Hals durfde conventies aan zijn laars te lappen en vernieuwde daardoor de schilderkunst. Bij leven geliefd om zijn portretten, regenten- en schuttersstukken, raakte hij gedurende de 18e eeuw wat in de vergetelheid. Pas in de 19e eeuw werd Hals opnieuw op waarde geschat en wel door de impressionisten. Grootheden als Manet en Monet kwamen Hals' werk bestuderen en ervan leren.

Lach

Ruw en snel
Prachtig, die 'ruwe' schildertechniek, die Hals als een van de eersten in de Noordelijke Nederlanden beheerste. Alle penseelstreken zijn apart te herkennen en zijn met snelheid op het doek gezet. Van dichtbij ziet het er misschien allemaal wat willekeurig uit, maar van een afstandje zie je dat iedere veeg raak is. Het geheel van een Hals is zoveel meer dan de som der delen. Gelaatsuitdrukkingen werden nog nooit zo treffend geschilderd. Een beweging spatte nog nooit zo van het doek. Zijn schilderijen zijn ware snapshots, echte momenten gevangen in een lijst.

Dat snelle komt helemaal tot uiting in werken die alla prima zijn geschilderd, nat-in-nat, dus zonder voorstudies, grondverf en zo meer. Sinds ongeveer een jaar weet men pas dat ook Frans Hals deze kunst beheerste, zoals bijvoorbeeld de Venetiaan Tintoretto. Schilderijen klaar terwijl u wacht. Je snapt niet dat iemand het kan.

Lachend en levendig
Hals was de meester van de lach. Te moeilijk voor de meesten en bovendien not done in portretten. De leermeester van Hals, Carel Mander, beschreef in zijn schilderhandboek uitgebreid alle uiterlijke kenmerken van de lach. Toch veranderde een lach onder het penseel van de meeste schilders op zijn best in een grimas. Maar niet bij Hals. Zijn 'ruwe' schilderen lijkt zich zelfs bij uitstek te lenen voor de lach, van een verlegen glimlach tot een schaterlach.

Karakter

Natuurlijk kon hij zich daarvoor uitleven in werken die voor de vrije verkoop waren bedoeld, vaak met volkse personages en het dagelijks leven als model. Maar daar bleef het niet bij. Ook betalende klanten voorzag hij in portret vaak van een lach en een beweging. Zijn portretten hebben daardoor karakter, het zijn geen wassen beelden in een museum. Zoals ook zijn regenten en schutters lijken te leven op het doek. Door de compositie voelt het zelfs alsof je hen op het moment van bekijken juist stoort in hun samenzijn. Een enkeling draait zich om, je haalt hem uit zijn gesprek of gedachte. Prachtig levendig.

Tentoonstelling
Daarin was Hals een vernieuwer, waarom impressionisten en latere kunstschilders hem terecht bewonderden en navolgden. In het Frans Hals Museum kun je nog t/m 28 juli de bijzondere tentoonstelling Frans Hals. Oog in oog met Rembrandt, Rubens en Titiaan zien. Werken van Hals hangen daar naast werken van voorgangers, tijdgenoten en volgelingen. Portretten van dezelfde personen maar geschilderd door een ander, werken met dezelfde of een andere techniek, hetzelfde onderwerp of dezelfde compositie. In zijn tijd kon alleen Rembrandt zich meten met Hals. Heel mooi om hun werken naast elkaar te kunnen zien.

Bovendien hangen er werken bij uit buitenlandse musea, die ik graag wilde zien. Met bovenaan de lijst zijn luitspeler, waarvoor je normaal gesproken naar het Louvre in Parijs moet. Dan is Haarlem een buitenkansje.

Luitspeler

Vergeet trouwens niet om het gratis tentoonstellingsgidsje en de audiogids mee te nemen. Je hebt dan driedubbel plezier van de tentoonstelling. Anna Tummers, conservator oude kunst van het museum, heeft hier als curator erg goed werk verricht. Een aanrader dus! En als lekkermakertje kun je alvast een paar filmpjes bekijken.

Over filmpjes gesproken: in het museum kun je ook de nieuwe presentatie Het fenomeen Hals bekijken. Zeker doen.

Ander kijkvoer
- Bezocht: Jheronimus Bosch Art Center
- Mijn digitale foto in het fysieke Carnegie Museum of Art

Afbeeldingen
- Lachende jongen, ca. 1625, Koninklijk Kabinet van Schilderijen Mauritshuis, Den Haag
- De luitspeler, ca. 1623, Musée du Louvre, Parijs (c) RMN Franck Raux
- Portret van Jaspar Schade, ca. 1645, National Gallery, Praag