 |
| Photo: Francis Vlieghe / Copyright: VVBAD |
Mensenrechten en archieven
Bij mensenrechten denken wij aan dingen als vrijheid, onderwijs, gezondheid en dergelijke. Aan iets als het recht om je kind de naam te geven die je wilt, daaraan denken wij westerlingen doorgaans niet. En als wij het hebben over archieven, dan denken we al helemaal niet aan onze eigen naam.
In een goed aantal landen in de wereld ligt dat echter totaal anders. Voor bijvoorbeeld de mensen in Rwanda is hun naam een essentiële record keeping-tool. Olivier illustreerde dit aan de hand van een fragment uit de verfilming van Alex Haley's boek Roots. Daarin wordt de Gambiaan Kunta Kinte in het Amerika van 1767 als slaaf verkocht aan de planter Waller. Kunta weigert daarbij de naam 'Toby' te erkennen, die zijn nieuwe 'eigenaar' hem toebedeelt, en krijgt er net zo lang publiekelijk met de zweep van langs tot hij uiteindelijk toegeeft. Ik beken dat ik na een paar zweepslagen naar m'n notitieblokje ben gaan kijken, alhoewel aan het geluid weinig te doen viel...
Archieven en namen
Dat Kunta Kinte zijn eigen naam niet zomaar opgaf, is omdat zijn eigen naam niet zomaar een naam is. Zijn naam is namelijk full of history, full of future. Ik moest meteen denken aan de dubbele Januskop, symbool voor ons vak. Zonder geschiedenis geen toekomst. En dat is juist wat Kunta op dat moment werd afgenomen: zijn geschiedenis en dus zijn toekomst, door zijn ouders volgens eeuwenoude tradities vastgelegd in zijn unieke naam.
Een naam als archief. Er vindt zelfs selectie in plaats, want in één naam kun je natuurlijk niet alle culturele, sociale en economische context verwerken waarin een boreling in de wereld wordt gezet.
Namen en mensenrechten
En dan kom je als Rwandees naar Nederland en blijken wet- en regelgeving alhier niet bedacht op de tradities van je voorvaderen: bij het kiezen van de naam voor je dochter moet je ineens een naam pikken die een breuk in je 'archief' en tradities zal veroorzaken. Olivier herhaalde de woorden van Eric Ketelaar, die eerder (hier bijvoorbeeld) zei dat archieven nooit worden gesloten. Maar in dit geval had hij dus ongelijk. Een "violation of human rights", volgens Olivier.
Daarna vervolgde hij met een uiteenzetting van de functies van de naam in onze cultuur en de verschillen met de functies van de naam in zijn cultuur. Maar het belangrijkste punt was toen al gemaakt. Al met al een verrassende parallelsessie - Olivier verving trouwens een andere spreker - die een bijzonder inkijkje gaf in een andere cultuur en die bovendien een verrassende en persoonlijke draai gaf aan het fenomeen archieven.
Indrukwekkend en inspirerend.
