Op zoek naar opstandelingen in de Gentse schepenregisters

De komende blogs doen verslag van het colloquium "Tools, People and History" dat op 25 en 26 april plaatsvond in Leuven. Aanleiding was het project Itinera Nova van het Stadsarchief Leuven waarin het archief van de Leuvense schepenbank digitaal toegankelijk gemaakt wordt.

Jelle Haemers

Prof. Dr. Jelle Haemers heeft onderzoek gedaan in de Gentse schepenregisters, op zoek naar de mens achter de opstandeling. In prenten, vaak uitgegeven door de overwinnaars, worden opstandelingen als bendes bandieten afgeschilderd, in strijdliederen als helden. Eigenlijk wat we vandaag de dag ook nog zien; wat voor de een een vrijheidsstrijder is, is voor de ander een terrorist. Bronnen van latere datum waarin opstandelingen worden beschreven, zeggen dan vooral weer iets over de tijd waarin de bron ontstond, en vrij weinig over de opstandelingen zelf. Maar wie waren zij? Hoe verdienden ze de kost, met wie gingen ze om? En waarom kwamen ze in opstand?

Legendes
Jelle verzamelde uit allerlei bronnen eerst de namen van enkele (soms legendarische) opstandelingen. Zo speelden tijdens een opstand tegen de Bourgondische hertogen in 1449-1453 verschillende personen een voorname rol, zoals Daneel Sersanders, zogezegd een van de leiders. Door het onderzoeken van de Gentse schepenregisters, die een inkijkje geven in vermogen en netwerken, leerde Jelle dat deze Daneel een welgestelde burger van Gent was, een herberg aan de Korenlei (niet zomaar een willekeurige plek in Gent!) uitbaatte en nog andere goederen bezat. Jelle vond ook andere opstandelingen in de registers terug, vaak deel uitmakend van de Gentse middenstand, zoals Lieven Sneevoet, die enkele huizen bezat.

Bepaald geen bandieten dus, maar toegegeven, het gaat hier maar om een handjevol personen, dat vaak tot de 'top' van de opstand behoorde. Over de 'massa' nog geen nieuws.

Netwerken
Interessant zijn ook de netwerken die uit de schepenregisters naar voren komen, die immers bol staan van de zakelijke transacties en overeenkomsten. Zo was Daneel Sersanders gehuwd met de dochter van ene Simon Clochma, een andere opstandeling. En was ene Geerom Borlaat, ook een opstandeling, klerk van zijn herberg. De groep opstandelingen vond elkaar dus niet zozeer in hun gezamenlijke doel tijdens de opstand, maar had elkaar al langs diverse wegen vóór de opstand gevonden; ze trouwden met, waren in dienst van of deden zaken met andere leden van het netwerk, dat dus zowel via familiaire als zakelijke draden met elkaar verweven was.

De opstand zelf kwam volgens Jelle ook niet zozeer voort uit idealistische of vrijheidsmotieven, maar uit (interne) machtsstrijd en behoud of juist verovering van posities. De elite van de stad voelde zich bedreigd door in opkomst zijnde, machtige burgers. En door haar banden met de hertog, groeiden dit soort conflicten van interne strijd uit tot een opstand.

Beperkingen
Prachtig natuurlijk, hoe schepenregisters dit alles bloot kunnen leggen. Maar er zijn ook beperkingen. Zo vinden we de onderste sociale laag van opstandelingen nauwelijks in de protocollen terug. En ook de mentale laag - wat ging er in ieders hoofd om? - is niet terug te vinden.

Maar voor verschillende opstanden blijken nu wel steeds dezelfde conclusies: de opstandelingen kwamen deels voort uit welgestelde milieus, waren verankerd in sociale en economische netwerken, en hadden een duidelijk programma.

Kortom
Mooi hoe deze schepenbankarchieven niet alleen gebruikt worden om te kijken wat de een of andere voorouder aan huizen bezat of wat er in het dorp zoal aan goederen van hand tot hand ging. Maar dat ook breder onderzoek wordt gedaan, gezocht naar trends en nuances ten aanzien van bestaande beelden.

Een nauwe band met - vooral - universiteiten lijkt me noodzakelijk, zodat in samenhang met het archief een goed onderzoeksprogramma (en ontsluitingsbeleid!) kan worden opgesteld.

Gerelateerde verslagen
- Geertrui Van Synghel, De middeleeuwse schepenprotocollen van 's-Hertogenbosch: centrale bron voor de reconstructie van de stedelijke administratie
- Marika Ceunen, De Leuvense schepenbankregisters: een sleutel tot het leven van alledag in Leuven en Brabant
- Richard Millington, How to recruit and keep volunteers for your online community

Afbeelding: na de nederlaag bij de Slag van Gavere in 1453, moesten tweeduizend Gentenaars Filips de Goede om vergiffenis smeken, in hun hemd, op hun knieën en in het Frans (bron: Wikimedia Commons)