Hoe Franse archieven samenwerken met Wikipedia

Het blijft berichten stromen rond Wikipedia. Blijkt uit onderzoek dat Wikipedia een incrowd fenomeen is geworden, zoeken in Nederland twaalf wetenschappelijke bibliotheken naar twee Wikipedians in Special Residence, hebben ze er bij de National Archives in de Verenigde Staten net eentje in vaste dienst aangenomen.

En passert deze week een tweet van Rémi Mathis over de ArchivesNationalesBot, die op basis van een door de Franse Archives nationales beschikbaar gestelde dataset automatisch afbeeldingen en metadata van bijzondere archiefdocumenten kan uploaden naar Wikimedia Commons. En alhoewel bots soms onder vuur liggen, vind ik dit toch wel een supergave actie. Een overzicht van de uploads tot nu toe vind je hier.

Samenwerken op z'n Frans
De bot is geboren na een in juni 2013 aangevangen vruchtbare samenwerking tussen Wikimedia Frankrijk en het Franse Nationaal Archief. Ook archieven in Frankrijk voelen zich belast met een grijs imago en proberen, aangemoedigd door hun cultuurminister, via Wikipedia nieuw publiek te bereiken en zo hun kennis en archieven met de massa te delen. Dat doen ze allereerst door simpelweg afbeeldingen beschikbaar te stellen die artikelen in Wikipedia over de geschiedenis van Frankrijk moeten verlevendigen, zoals het testament van Napoleon en dergelijke zaken.

Maar de Franse archivarissen schrijven ook zelf artikelen bij de archieven die zij beheren, zoals dit artikel over de architect Édouard Bauhein, met onderaan een verwijzing naar zijn archief. Op die manier kunnen ze door middel van bronverwijzingen ook hun eigen wetenschappelijke publicaties over de beschreven onderwerpen extra onder de aandacht brengen. Daarnaast worden archiefvrijwilligers getraind om op basis van archiefbronnen artikelen in Wikipedia te verrijken en te schrijven, en worden door Wikimedia edit-a-thons georganiseerd waar professionals (zoals archivarissen) en vrijwilligers (Wikipedianen) elkaar kunnen ontmoeten en samenwerken.

Transcriberen voor het publiek domein
Van Rémi, voorzitter van Wikimedia Frankrijk en zelf curator aan de Franse nationale bibliotheek, leerde ik naast deze over nog enkele andere samenwerkingsverbanden tussen Franse archieven en Wikipedia. Naast de Archives nationales waren namelijk al actief het gemeentearchief van Toulouse (uploaden afbeeldingen) en de departementale archieven van Alpes-Maritimes.

Dit laatste voorbeeld is interessant, omdat hier Wikisource (ook in het Nederlands) wordt gebruikt als platform waarop leerling-paleografen al sinds januari 2012 oefenen in het transcriberen van archiefdocumenten, welke transcripties daarmee dus direct beschikbaar zijn gemaakt voor het publieke domein. Klik voor informatie over het project of een lijst van te transcriberen documenten.

Tot slot
Over een week of twee begint Hay Kranen, de eerste Wikipedian in Residence in Nederland, aan de Koninklijke Bibliotheek en het Nationaal Archief met zijn werkzaamheden. En op zaterdag 2 november zullen Ernest Verhees en ondergetekende tijdens de Wikimedia Conferentie Nederland een sessie verzorgen over Wiki Loves Archives. Daar hopen we samen met de Wikipedia-community te brainstormen over samenwerking tussen Wikipedianen en archivarissen.

Genoeg te beleven dus op wikigebied.

Gerelateerd leesvoer
- Presentatie "BHIC Loves Wiki"
- Geven en krijgen
- Wikipedia Edit-a-thon at the Smithsonian

Afbeelding: archiefstuk betreffende de aanstelling van Dagobert in 628, de laatste koning der Merovingers die nog een beetje macht had (bron: Archives nationales/Wikimedia Commons)

Appels en peren: effectmetingen in Wikipedia

Deze week publiceerde Beelden voor de Toekomst een effectmeting naar aanleiding van het project Nationaal Archief joins Wikipedia. In mediaberichten daarover overheerste nogal de jubelgedachte als zouden de foto's in Wikipedia zo'n slordige 500 keer vaker zijn bezocht dan dezelfde foto's in de eigen beeldbank van het Nationaal Archief.

Miljoenen views koppen wel lekker weg natuurlijk, maar je vergelijkt dan appels met peren. Het rapport zelf is zorgvuldiger: er is in Wikipedia niet gemeten hoe vaak individuele foto's zijn bekeken, maar hoe vaak een pagina in Wikipedia is bekeken waarop (ook) een foto van het Nationaal Archief wordt getoond. Dat is flink iets anders dan een foto bekijken - als ik bijvoorbeeld zelf informatie zoek in Wikipedia, zie ik de meeste foto's niet eens staan.

Om de vergelijking correct te krijgen, zou ik dan wel eens willen weten hoe vaak iemand een van die foto's van het Nationaal Archief onder ogen krijgt, in boeken, folders, op websites enzovoort. Dat is immers niet te meten, wat trouwens ook als conclusie wordt genoemd in het geval van Wikipedia: te weinig statistieken om effectief te kunnen meten.

Hoe dan ook is het effect natuurlijk groot te noemen: het publieksbereik van de foto's is enorm vergroot. Dat effect was ook te verwachten: zet je spulletjes neer waar mensen zijn en ze worden gezien. Bij Flickr werkt dat hetzelfde.

Gebruik
Maar een ander effect, wat helaas zowel in het rapport als in de media een stuk minder aandacht krijgt, vind ik vele malen interessanter: het gebrúik van de foto's. Het Nationaal Archief heeft samen met partner Spaarnestad Photo immers niet veel meer gedaan dan een selectie van 1193 foto's aanbieden via de Wikimedia Commons. De crowd moest de rest doen. En dat deed ze:

Op het meetpunt in januari 2011 zijn 621 unieke foto's gebruikt binnen Wikipedia-artikelen (52%). In totaal zijn foto's binnen deze collectie 1.003 maal gebruikt in verschillende artikelen.

Vergeleken bij het gebruik van fotocollecties die andere erfgoedinstellingen in het verleden op dezelfde manier aanboden, is dit enorm goed. Second best is bijvoorbeeld Open Beelden met een adoptiegraad van 28%, andere projecten halen de 10% niet eens.

Nóg leuker vind ik de grappige initiatieven die spontaan ontstaan. Bijvoorbeeld gebruiker Effeietsanders maakte een lijstje van foto's van personen die nog geen eigen artikel in Wikipedia hadden. Een soort werklijstje dus. En zo stimuleerde het aanbieden van de foto's anderen weer tot het vullen van informatiegaten in de encyclopedie, met als basis foto's van de erfgoedinstelling.

Trouwens, nóg veel leuker is het gebruik van foto's op andere websites, zoals een weblog als deze. Tja, lastig meten allemaal...

BHIC
Op het BHIC zijn we ook nog steeds aan het stoeien met Wikipedia. Het is al wel duidelijk dat het aanbieden van informatie via Wikipedia loont. Een verhaaltje over de Graafse Hampoort wordt bijvoorbeeld in Wikipedia zo'n vier keer vaker bezocht dan ongeveer hetzelfde verhaaltje op onze eigen website.

Links naar die website worden overigens maar mondjesmaat gevolgd. Maar hier moet gezegd dat - evenals het geval is bij het project van het Nationaal Archief - het volume van het project nu eenmaal te klein is om zinvolle metingen te kunnen verrichten. Maar het is dus een mooie manier om je informatie onder de aandacht van het volk te brengen.

Inmiddels zijn we ook begonnen met het toevoegen van informatie over onze collectie en het doorlinken naar archiefinventarissen - wordt helemaal geweldig als we permalinks kunnen leggen. Dat zal geen drommen mensen voor de poorten van de Citadel doen ontstaan. Maar iedere onderzoeker die langs die extra weg geattendeerd wordt op ons archiefmateriaal, is er eentje.

Foto: Wikimedia Commons/Nationaal Archief

Onder Wikipedianen

Gisteren was ik present op het verjaardagsfeestje van Wikipedia. De encyclopedie werd 10 jaar jong en dat is ook in Nederland gevierd met een flink aantal activiteiten. Ik was gevraagd om als vertegenwoordiger van het archiefwezen deel te nemen aan de paneldiscussie over Wikipedia en erfgoed.

Gids gevraagd
Dat debat verliep wat lauwtjes - wat wil je ook met alleen maar voorstanders in het panel en in de zaal - maar er werden tussen de Wikipedianen en erfgoedvertegenwoordigers toch goede ideeën uitgewisseld. Er ontstond wat meer wederzijds begrip, had ik de indruk. Het leveren van plaatjes door erfgoedinstellingen aan Wikimedia voerde de boventoon, maar ik wilde het zelf ook graag hebben over het breder bijdragen aan de encyclopedie, door het verrijken daarvan met informatie uit en over onze collecties. Al langere tijd heb ik wat dat betreft een klein projectje lopen op het BHIC, wat recentelijk (samen met een paar enthousiaste collega's) nieuw leven is ingeblazen. Voor het meer serieuze werk kijk je natuurlijk bij Wiki loves bieb.

Mijn insteek gisteren: er zou vanuit de Wikipedianen betere begeleiding voor nieuwe bijdragers moeten komen. Een prettigere ontvangst is zeker geen overbodige luxe. Dan worden meer nieuwe bijdragers uiteindelijk geconverteerd tot vaste bijdragers (en daar heeft Wikipedia behoefte aan!) Een week of twee geleden is er wel een coachingsprogramma gelanceerd, maar dat is nog niet succesvol. Misschien moet ik ook maar eens een coach nemen - kan nooit geen kwaad.

Hackathon
Nou goed, daaraan voorafgaand werden de resultaten van de hackathon gepresenteerd. Een leuke toepassing was er eentje om statistieken uit te draaien van het aantal keren dat woorden in jouw collectie en in de zoekresultaten van Wikipedia voorkomen. Zo leerden we dat in de beschrijvingen van de foto's van het Nationaal Archief vooral de partijnamen vaak voorkomen, terwijl in Wikipedia vooral naar de politici zelf wordt gezocht.

Een betere editor is altijd welkom om de inmiddels behoorlijk complexe wikicode te omzeilen. Jan Paul Posma (die er trouwens al acht maanden mee bezig was) liet een demo zien van een editor waarin je eigenlijk gewoon het artikel zelf ziet, todat je bijvoorbeeld een specifieke zin aanklikt. Van die ene regel wordt dan de code weergegeven. Dat voorkomt dat je meteen hele lappen wikicode ziet. Beter dan nu, maar nog steeds niet wat je uiteindelijk zou willen.

Zeer welkome praktische tools lijken me de plugin voor WordPress om direct vanuit Wikimedia Commons plaatjes in je blog in te voegen. En de app WikiSnaps voor de iPhone, waarmee je gemaakte foto's direct naar Wikimedia Commons kunt uploaden, voorzien van titel, beschrijving, de juiste licentie enzovoort. Handig als je bijvoorbeeld door de stad loopt en monumenten op de kiek zet of zoiets. Een ter plekke gemaakte foto van de goed gevulde zaal (Schuttersgalerij in Amsterdam) stond dan ook binnen een tel in de Commons. Alleen kan ik hem nu niet meer terugvinden, maar dat ligt vast aan mij. Of de foto is er naderhand weer afgehaald natuurlijk.

Geen idee waar of wanneer deze producten voor de massa beschikbaar komen, want het zit allemaal nog in het ontwikkelstadium. Mooi werk wel, van al die codejongens!

Kortom
Nadat het Amsterdam(s Historisch) Museum aan de jarige nog een cadeautje had gegeven (usb-stick met daarop de digitale museumcollectie), was het tijd voor de borrel, waar ik nog met een aantal echte Wikipedianen in het wild heb gepraat over het benaderen van nieuwe Wikipedia-bijdragers en erfgoedinstellingen. Als je net begint is het niet stimulerend als je eerste artikeltje al binnen het uur een onpersoonlijke, roodgekleurde verwijderingsnominatie te pakken heeft. Een persoonlijk, vriendelijk bericht van een ervaren Wikipediaan doet in zo'n geval wonderen. Niet in eerste instantie voor het artikel, wel voor de auteur daarvan.

Wikipedia en erfgoedinstellingen kunnen prima samenwerken en elkaar helpen bij het realiseren van de wederzijdse doelstellingen. Een goede eerste kennismaking is dan onontbeerlijk. Maar het is wel een apart slag volk hoor, die Wikipedianen. En dat vinden zij van ons erfgoedprofessionals natuurlijk net zo. ;-)

Een nuttige middag.

Nationaal Archief doneert persfoto's aan Wikimedia Nederland

Zojuist vond ik een mailtje in mijn mailbox met als prikkelend onderwerp Nationaal Archief joins Wikipedia. Even dacht ik dat onze nationale archiefdienst zich actief ging bezighouden met het inhoudelijk verrijken van Wikipedia, maar de werkelijkheid is minder tijdrovend:

Op 13 september 2010 doneren het Nationaal Archief en Spaarnestad Photo een selectie foto's aan Wikimedia Nederland, bekend van Wikipedia. (...) In deze encyclopedie bestaat grote behoefte aan beeldmateriaal om lemma's te illustreren - fotomateriaal dat in veel gevallen niet (legaal) beschikbaar is.

Waar het gaat om Nederlandse politiek komt daar in ieder geval op 13 september verandering in. Tijdens dit evenement presenteert het Nationaal Archief ruim 1.000 foto's uit de ANEFO persfotocollectie. Deze collectie bevat portretfoto's van de meeste Nederlandse politici en foto's van vele beroemde en minder beroemde gebeurtenissen. Denk bijvoorbeeld aan de Nacht van Schmelzer, de formatieperikelen van 1977 en de eerste vrouwelijke minister Marga Klompé. Bij veel foto's zal een Wikipedia-lemma bestaan, voor andere zal het puzzelen, debatteren en graven zijn.

Daarmee treedt het archief dus in de voetsporen van enkele grote instellingen die haar voorgingen bij het verrijken van de Wikimedia Commons, een enorme verzameling van vrij herbruikbare mediabestanden. Voor Nederland zijn bijvoorbeeld al afbeeldingen van het Tropenmuseum en films van het Polygoonjournaal in de Wikimedia Commons beschikbaar.

Mooi initiatief. Mooie pr.