8 maart 2012

Zijn archieven overbodig geworden?


Er was nog wat juridisch gesteggel over, maar er mogen ook dit jaar in Friesland weer kievitseieren worden geraapt, al sinds een week of zo. Dat deed mij terugdenken aan 2011, toen de KVAN-dagen Leeuwarden aandeden en historicus Goffe Jensma een leuke keynote hield over digitalisering van archieven, getiteld: "Zijn archieven overbodig geworden?"

Hij stelde, dat wat de verrekijker is voor het zoeken naar kievitseieren, dat dit de computer is voor het zoeken naar voorouders: sportbederf. Je kunt dat natuurlijk breder trekken naar historisch onderzoek in z'n algemeen.

De werkelijkheid heeft die stelling natuurlijk al lang ingehaald, maar desondanks mijmerde Jensma nog over de romantiek van vroeger, toen een archief nog gewoon een plek was waar je unieke bronnen kon onderzoeken die je nergens anders kon vinden, in plaats van zogenaamde procesgebonden informatie. "Jij moest naar de bron toe, de bron kwam niet naar jou." Het archief als plek waar je in alle rust vond wat je niet zocht, het archief dat jóu vond en je om aandacht vroeg voor vondsten die je niet verwachtte.

De intrede van de computer veranderde alles. Als voorbeeld gaf Jensma het schrijfproces van een historicus: schrijven vond vroeger doorgaans en grotendeels in het hoofd plaats. Later verbeteringen aanbrengen op papier was immers lastig. Door de computer is schrijven tegenwoordig een veel impulsiever proces.

Jensma voorspelt: binnen enkele decennia is alles wat nu nog alleen op papier bestaat, digitaal gerepubliceerd. En al het nieuwe materiaal komt zelfs alleen in digitale vorm binnen. Er groeien generaties op die niet beter weten dan digitaal te werken.

Zou je misschien denken dat hij liever had willen vasthouden aan dat romantische verleden, niets is minder waar. Volgens Jensma is het namelijk "een lust om te leven" in deze tijd. Wat eerst jaren duurde - het doorzoeken van allerlei bronnen - speel je nu klaar in een paar dagen of zelfs seconden. Er gaat ook wel wat verloren (de romantiek) maar je krijgt daar weer nieuwe, verrassende vondsten voor terug. En dus snelheidswinst.

Terug naar de kievitseieren: in een mum van tijd vond Jensma zo allerlei historische gegevens over deze Friese traditie in de gedigitaliseerde uitgaven van de Leeuwarder Courant. Onderzoek waar hij voordien jaren en jaren over deed.

Een leuk verhaal, met humor gebracht, herinner ik me nog. Archiefonderzoek wordt enorm vergemakkelijkt door digitalisering en archieven doen volop mee in die ontwikkelingen. En alhoewel de vraag van Jensma ("Zijn archieven overbodig geworden?") dus niet aan de orde is, kun je in ieder geval antwoorden dat archiefgebouwen een steeds minder prominente plek in onze dienstverlening zullen innemen. En op termijn zal die plek zelfs slechts tot een minimum beperkt blijken. Daarover zal tijdens de komende KVAN-dagen nog een pittig debat plaatshebben...

Leuk was trouwens nog de discussie achteraf, waarin een aantal sceptici Jensma ervan probeerden te overtuigen, dat het wel nooit zal gebeuren dat alles allemaal online komt. Er is simpelweg te veel papier. Het eenvoudige antwoord van Jensma was: "U kunt gelijk hebben. Maar ik ook."

Voorlopig zit ik in het Jensma-kamp. De toekomst is héérlijk, zo open. :-)

Binnenkort meer daarover.

Dit is de vijfde blogpost in een reeks posts over de KVAN-dagen 2011. Eerdere blogposts in deze verslagreeks:
- Crowdsourcing: vele handen maken licht werk
- 'Het landschap staat in mij geschreven': landschapsverbeelding in archieven (Bert Looper)
- Gevaarlijk gebied, door geen mens te betreden (Kester Freriks)

- Over het kopen van een huis en het belanden in een archief 

Foto: Wikipedia

8 opmerkingen:

  1. Dat was inderdaad een prima verhaal van Jensma met de juiste verdeling tussen belang van oud en nieuw, van papier en digitaal en hoe voor het verlies van het ene weer wat anders moois terugkomt.
    Je moet natuurlijk wel wíllen genieten :)

    Ben benieuwd naar het pittige debat. Ken jij het programma al van de KVAN dagen?

    BeantwoordenVerwijderen
  2. @Luud: Het programma van de komende KVAN-dagen ken ik nog niet, maar ik was dus wel betrokken bij het voor dat debat ingediende sessievoorstel, waarvan inmiddels bekend is dat het een plekje zal krijgen in het uiteindelijke programma.

    BeantwoordenVerwijderen
  3. Jensma bracht zijn verhaal mooi. Ik kan me nog herinneren dat het ook ging over de historische sensatie die je kunt beleven bij het zien en aanraken van oude stukken. Eén van de aanwezige studenten zei toen dat jongeren van tegenwoordig ook historische sensatie kunnen beleven bij het zien van een scan van een document. Ik kan me daar best iets bij voorstellen. Alleen de oude papiergeur ontbreekt dan nog ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Wat Van Waarden Is: Bedankt voor je aanvulling, Anneke.

    Die 'historische sensatie', dat blijft inderdaad een wonderlijk iets. Ik ben blij dat inmiddels de gedachte doordringt dat je daar echt niet altijd een fysiek document voor in handen hoeft te hebben. Als iemand via een scan wordt 'geconfronteerd' met een ontbrekend puzzelstukje in de familiegeschiedenis, dan kan dat net zo sensationeel zijn, als wanneer je die informatie op papier zou treffen. Het gaat dan om de inslag van die vondst op je emoties, niet zozeer om de vorm waarop die inslag zich aandient.

    Voor geur komen oplossingen. ;-)

    BeantwoordenVerwijderen
  5. @Christian
    Ok, ik heb daar ook ooit een e-mail over ontvangen maar nooit meer iets van gehoord. Blijkbaar ga jij de eer van de "gesloten" archieven verdedigen :) Succes1

    BeantwoordenVerwijderen
  6. @Luud: Via Archief 2.0 was je benaderd door Sander van Bladel. Die had mij ook benaderd en dat leek jou wel voldoende: "Volgens mij heeft Christian de handschoen al helemaal opgenomen. En terecht. Mocht mijn inbreng gewenst zijn dan hoor ik dat graag." Het wordt uiteindelijk een debat waarin Ton Kappelhof en ik ieder een standpunt inleiden en voor de rest hoopt Sander (en wij ook natuurlijk) op veel interactie met en inbreng vanuit de zaal. En in die zaal, daar zul jij hopelijk ook inzitten natuurlijk.

    BeantwoordenVerwijderen
  7. De digitalisering van archiefstukken is werkelijk een zegen, en levert veel (reis-)tijdbesparing op. Het meeste (voorbereidende) werk kan immers al thuis gedaan worden. Toch hoop ik dat de digitale stukken ook nog fysiek te raadplegen zullen blijven, zonder al te veel gedoe.

    Ik vind het juist mooi om watermerken en andere merktekens in documenten te zien, dit is via scans lang niet altijd even goed te zien. Bovendien vind ik het prettig om archiefstukken, indien ik dat nodig acht, ook nog fysieke te kunnen raadplegen/controleren.

    Al met al hoop ik dat de digitalisering doorzet en dat archiefinstellingen hier wat opener in zijn. Ik stuit helaas nog veel te vaak op archieven die er qua digitalisering nog weinig van gebakken hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
  8. @Anoniem: Dankjewel voor je reactie. Het mooiste zou natuurlijk zijn als we én door kunnen gaan met digitaliseren en het uitbreiden van onze verdere digitale dienstverlening, én toch ook de huidige dienstverlening op studiezalen volledig kunnen blijven draaien zoals we nu doen (even los van al dan niet dalende bezoekersaantallen). Maar praktisch zit dat er natuurlijk niet in.

    Dat betekent dus het zoeken naar een balans. En voorlopig wordt die op steeds meer plekken gezocht in het uitbreiden van de digitale dienstverlening en tegelijkertijd het (op enigerlei wijze) inkrimpen van de 'traditionele' dienstverlening tot een 'aanvaardbaar' niveau. En wat precies 'aanvaardbaar' is, daar is nog niemand uit.

    We zijn op alle fronten nog stevig aan het leren, onderzoeken en ontdekken.

    BeantwoordenVerwijderen

Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.