Terwijl er vorige week veel commotie was over een
gedicht, las ik het boek
Porselein van schrijfster
Bettina Drion (haar eerste grote roman, waaraan ze vijf jaar werkte, en die ongeveer een jaar geleden verscheen). Die zou me normaal gesproken waarschijnlijk niet zijn opgevallen, ware het niet dat Bettina voor het schrijven ervan veel archiefonderzoek heeft verricht, onder andere op het BHIC:
Bettina (...) is de kleindochter van een NSB’er die op 3 mei 1945 werd geëxecuteerd in Kamp Vught. (...) Pas op latere leeftijd ontdekte zij wie haar grootvader was. (...)
Porselein is geen reconstructie, geen zoektocht naar de waarheid, het is een roman over hoe de keuzes van één mens, hun sporen kunnen achterlaten tot op de dag vandaag. (...)
Porselein vertelt afwisselend het verhaal van Susan, een jonge gescheiden vrouw die wordt geconfronteerd met het verzwegen verleden van haar familie, en het verhaal van haar grootvader, Sam Warenaar, die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog wordt geëxecuteerd wegens landverraad en spionage.
Sam
Voor Sam moet je toch wel enige sympathie - of toch tenminste begrip - krijgen, ondanks de 'foute' keuzes die hij maakt. Hij is misschien niet altijd overtuigd van die keuzes, maar is ook zeker geen speelbal van zijn omgeving of de omstandigheden. Hij staat misschien niet zo stevig in zijn schoenen als enkele andere personages, maar is zich wel steeds bewust van wat hij doet, ook al overziet hij niet altijd alle mogelijke gevolgen van zijn handelen. Zo voel je - ook door de kennis van nu - al snel aan dat het accepteren van een baantje bij het bevolkingsregister geen handige zet is. Maar omdat hij het geld hard nodig heeft om zijn gezin te onderhouden, kiest Sam daar toch voor.
Zo nu en dan gaat het draaien in de 'foute' richting echter ook wel wat te makkelijk, voor mijn gevoel. Zo spreekt Sam met Bernhard Osendal, een overtuigd NSB'er en bovenal een handige prater. Die brengt het gesprek op de schaarse jeugdherinneringen van Sam, die weinig vriendjes had. Het enige 'vriendje' dat hij had, blijkt een jongetje te zijn dat uiteindelijk een bal van hem leent en die doorverkoopt. Toevallig een joods jongetje.
Maar goed, ondanks dit soort kleine minpuntjes staat het verhaal wel als een huis. Boven alles wil Sam het beste voor zijn gezin, zijn vrouw Emma en zoontje Pieter. Het is daarom eigenlijk erg verdrietig om mee te beleven hoe hij ondanks zijn goede bedoelingen steeds verder van zijn doel afraakt. Tot slot kan hij desgevraagd ook zelf nauwelijks nog reconstrueren hoe het eigenlijk allemaal zover heeft kunnen komen:
Sam dacht na. De waarheid was dat hij het zelf eigenlijk niet meer wist. Hier liep hij dan, als Spion Voor De Duitsers, op een plek waar hij nog nooit was geweest, in de dikke nevel, met een man naast zich die hij nauwelijks kende.
'Het is een te ingewikkeld verhaal', zei hij uiteindelijk.
Eigenlijk zie je in Sam iemand die vooral op de redelijk korte termijn zaken overziet en daarop zijn keuzes baseert. Hij mist een soort totaalvisie, die mensen als Osendal hem wel kunnen geven.
Mijn grootste sympathie gaat dan ook uit naar Emma, de oma van Susan, die keihard gebukt gaat onder de keuzes van haar man, ook na zijn dood, na de oorlog en na de bevrijding.
Susan
Nog veel boeiender vind ik eigenlijk de zoektocht van Susan naar het verleden van haar grootvader. En de confrontaties met haar vader, die eigenlijk van niets meer wil weten:
Mijn vader zag er moe uit. Het verleden hing als een dik rookgordijn tussen ons in. Ik besefte nu de consequenties van iets ontdekken wat je liever niet wil weten: je kunt het nooit meer niet-weten.
En hoe verregaand de gevolgen zijn voor de herinnering aan voorouder Sam:
'Dus hij was niet alleen dood, maar werd ook doodgezwegen. Dubbel dood.'
 |
| Bettina Drion |
Ik stel me voor dat deze beschrijving overeenkomt met de werkelijke ervaringen van veel mensen in soortgelijke situaties. In ieder geval is Sam gemodelleerd naar Bettina's eigen grootvader. En ook Bettina heeft met haar vader dus moeilijke gesprekken gehad.
In een interview vertelt ze daarover, en ook over hoe blij haar vader achteraf is met haar boek.
Sam en Susan
Mooi hoe beide verhalen hoofdstuk voor hoofdstuk elkaar inleiden en opvolgen. Zo lezen beide geschiedenissen als één verhaal in twee tijden. Jammer vond ik dat je al redelijk snel doorhebt hoe beide levens, van Susan en Sam, in elkaar grijpen. Ook al blijft volledige duidelijkheid steeds uit, ook aan het einde van het boek.
Veel vragen van Susan en mij als lezer blijven onbeantwoord. Enigszins onbevredigend misschien, maar wel de realiteit voor veel mensen die met vergelijkbare vragen zijn blijven zitten. Ondanks archieven, hoe dan ook.
Beslist de moeite waard van het lezen. Zeker in deze week.
Gerelateerd
-
Gelezen: Klein kwaad
-
Meer recensies van gelezen boeken
